Σωτήριος Απηδιώτης ο Αιτωλός, ένας Αιτωλικιώτης αγιογράφος στις αρχές του 19ου αι.

Στην περιοχή της Αιτωλοακαρνανίας, κατά τον 18ο αι και ιδιαίτερα τον 19ο αι, ελάχιστοι είναι οι αγιογράφοι που θα μείνουν πιστοί στην αυστηρή βυζαντινή παράδοση. Η τέχνη τους γίνεται λαικότερη με δυτικές και ρώσικες επιδράσεις και τυποποιημένα εικονογραφικά θέματα.
Λίγα ονόματα αγιογράφων μαρτυρούνται αυτήν την περίοδο και όλοι τους σχεδόν υπογράφουν αναφέροντας εκτός από τ' όνομά τους, τον τόπο καταγωγής τους και το έτος που δημιούργησαν: ο Αλέξιος Σαμαράς από τον Αετό Ξηρομέρου, ο Γεώργιος Μπαλαδήμας από τη Σκουρτού, ο Αιτωλικιώτης Γεώργιος Σταύρου και ο Σωτήριος Απηδιώτης "από το Ανατολικόν", ο οποίος σύμφωνα με τον Β. Κατσαρό "εμφανίζεται πλέον ως ένας καλός καλλιτέχνης εντόπιος".
Ο Σωτήριος, εργάστηκε στο Αιτωλικό και στην ευρύτερη περιοχή του, δημιουργώντας φορητές εικόνες που καλύπτουν μια περίοδο από το 1811 έως το 1832. Οι εικόνες που καταφέραμε να εντοπίσουμε είναι οι παρακάτω:
1. H εικόνα της "Κοιμήσεως της Θεοτόκου" που βρίσκεται σήμερα στο τέμπλο του ναού της Παναγίας Αιτωλικού και φέρει την επιγραφή: "χειρ Σωτηρίου Αιτωλού 1832 ανα<καιν>ισθείσα δε υπό του υιού αυτού Γεωργίου εν έτει 1860".
2."Χριστός ο Ζωοδότης", όπου παριστάνεται ο Χριστός στον τύπο του Παντοκράτορα με ανοιχτό ευαγγέλιο και εντυπωσιακό κυανοπράσινο ιμάτιο. Το μέγεθός της (74x98cm), μαρτυρεί Δεσποτική εικόνα τέμπλου. Φέρει τη δυσδιάκριτη υπογραφή: "χειρ Σωτηρίου Απηδιώτη 1830" και την αφιέρωση: "Δέισις <του δούλου> του Θεού μαθ<οπούλου>...". Φυλάσσεται σήμερα στο ναό της Παναγίας Αιτωλικού.
3. "Αγιος Δημήτριος"(βλ. φωτογραφία). Βρίσκεται σήμερα στη Μονή Παντοκράτορα, στο Αγγελόκαστρο. Πρόκειται για δωρεά της ίδιας οικογένειας που συναντούμε και στο "Χριστό Ζωοδότη" : "δέισις των δούλων του Θe<ού>.....ίου και ασιμάκι μαθοπούλλων διά μνημόσυνον <των γ>ονέ<ων> αυτών χειρ Σωτηρίου απηδιώτη 1830". Γράφει για τη συγκεκριμένη εικόνα ο καθηγητής Β. Κατσαρός: Στο έργο αυτό φανερώνονται οι ικανότητες του καλλιτέχνη: μέσα από την αναπόφευκτη διακοσμητικότητα-τάση του καιρού του, το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα συνοψίζεται στην επιβλητική παρουσία όπου μόνο το παιδικό πρόσωπο του Αγίου απαλύνει τη στιλπνότητα που ακτινοβολεί το έργο..."
4. "Αγ. Ιωάννης ο Πρόδρομος". Βρίσκεται στο τέμπλο του αγ. Νικολάου Αιτωλικού. Στην πίσω πλευρά της εικόνας διαβάζουμε τo: "χειρ Σωτηρίου 1830", ενώ στην πρόσθια όψη σημειώνεται: "χειρ Σωτηρίου Αιτωλού, ανακαινισθείσα εν τω εργαστηρίω Δημ. Ζ. Κασόλα, Αρχιδιακόνου και υιών, 1929".
5. "Αγ. Χαράλαμπος". Πρόκειται για δέηση-δωρεά ενός ιερομονάχου της παλαιάς μοναστικής αδελφότητας της Μονής Λιγοβιτσίου όπου και βρίσκεται σήμερα: "Διά εξόδου Πανκρατίου ειερομονάχου, χειρ Σωτηρίου από Ανατολικόν 1814".
6. "Παναγία η Λεσινιώτισσα". Είναι η δεύτερη λατρευτική εικόνα του μοναστηριού της Λεσινιώτισσας. Πρόκειται για αξιόλογο έργο που παριστάνει την Παναγία βρεφοκρατούσα και είναι το παλαιότερο εντοπισμένο έργο του Σωτηρίου: " Η Κυρία Λεσσινιώτισσα. Δέησις του δούλου του Θεού Δανιήλ Ιερομονάχου. Χειρ Σωτηρίου από Ανατολικόν 1811". Στη μονή φυλάσσονται επίσης μία εικόνα του Χριστού και μία του Προδρόμου, οι οποίες πιθανόν να είναι δικά του έργα αφού σύμφωνα με γραπτή μαρτυρία του 1924, από τον Σωφρόνιο Παπακυριακού φέρουν την ίδια χρονολογία με την εικόνα της Παναγίας.

Ίσως να υπάρχουν και άλλα έργα του Σωτηρίου που δεν έχουν εντοπισθεί ακόμη καθώς και του γιού του του Γεωργίου, αλλά κι αυτά τα ελάχιστα αρκούν για να μας μεταφέρουν ένα δείγμα της τέχνης και της ατμόσφαιρας της εποχής που έζησε και δημιούργησε ο αγιογράφος "από το Ανατολικόν", Σωτήριος Απηδιώτης.